XVII ӗмӗрти Степан Разин утаман ертсе пынӑ хресченсен вӑрҫинче феодалсене хирӗҫ кӗрешме ҫӗкленнӗ халӑхӑн ҫар пуҫӗсенчен пӗри — хӑюллӑ чӑваш Искей Пайтулӗ пулнӑ.
Тӗрӗссипе: халӑх хӑй суйланӑ ҫавӑн пек пултаруллӑ ҫынсене. Авалхи хресчен ывӑлӗ Пайтул хӑйӗн ытларах чӑвашсенчен тӑракан пысӑк полкӗпе патша ҫарӗсемпе вирлӗн ҫапӑҫнӑ, ҫав шутра чӑваш ҫӗршывне пусмӑртан хӑтарас ҫӗрте чапа тухнӑ. Анчах та 1671 ҫул пуҫламӑшӗнче, Мӑн Ҫавал шывӗ Атӑла юхса кӗнӗ вырӑнта, тан мар ҫапӑҫура пуҫне хунӑ. Ӑна хальхи Шупашкар районне кӗрекен Шӑмӑш ял тӑрӑхне кӗрекен Чиканкасси ҫывӑхӗнчи сӑртра пытарнӑ. Халӗ вӑл Ҫӗнӗ Шупашкар хулипе пӗрлешнӗ. Ҫапла вара Пайтул Искеев полковник халӑх паттӑрӗ пулса юлнӑ. Ҫак историлле пысӑк пӗлтерӗшлӗ пулӑм.
Эпир, Красноармейски районӗнче пурӑнакансем, Пайтул ячӗпе пуринчен те ытларах мухтанма пултаратпӑр.
Трак Ен тӑрӑхӗнчи Чатукасси ялӗнче пурӑнакан ывӑнма пӗлмен тата тараватлӑ чӑваш хӗрарӑмӗ Антонина Герасимовна Львова 2009 ҫулта вулакансене хӑйӗн пӗрремӗш кӗнекине «Манӑҫми сӑнарсем» ятпа парнелерӗ. Кӑҫал вара унӑн иккӗмӗш пысӑк ӗҫӗ — «Сувар сӑмахӗ» кӗнеки 1 пин экземпляр тиражпа кун ҫути курчӗ.
Ку хутӗнче А.Г. Львова халӑха хӑйӗн 1975—1995 ҫулсенче ҫырнӑ сӑввисемпе юррисене тата пурнӑҫ пирки шухӑшланисене сӗнет.
Сӑмах май, ӗҫчен те пултаруллӑскер, кӑҫалхи майӑн 5-мӗшӗнче 82 ҫул тултарчӗ. Вӑл шкулсенче ҫамрӑк ӑрӑва чылай вӑхӑт чӑваш чӗлхипе литературине вӗрентнӗ, чи маттуррисене явӑҫтарса кружок та йӗркеленӗ. Ялсен, шкулсен историне тӗпченӗ, вырӑнти ҫынсен пурнӑҫӗпе тата ӗҫӗ-хӗлӗпе интересленнӗ.
Ҫак кӗнекене кӗнӗ сӑвӑ-юрӑсем Тӑван ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫи вӑхӑтӗнче фронтри паттӑрсемпе тылра вӑй хунӑ хӗрарӑмсен пурнӑҫӗпе таччӑн ҫыхӑннӑ, мӗншӗн тесен автор хӑй те ҫав тапхӑрти йывӑрлӑха ялта тӳсӗмлӗн чӑтса ирттернӗ. Ҫавӑнпах пуль Антонина Герасимовнан ыттисене каласа памалли темӗн чухлех.
Кӗнекене мӗншӗн «Сувар сӑмахӗ» ят панӑ-ха? А.Г. Львова ҫирӗплетнӗ тӑрӑх, суварсем историлле ята ялан сӑвапланӑ.
Ҫурхи уй-хир ӗҫӗсем кӑҫал ытти ҫулхинчен юларах килчӗҫ. Ҫӗр ҫынни ҫапах пуҫне усмарӗ — ҫуртрисемпе ҫӗр улмине планпа пӑхнӑ чухлех акса-лартса хӑварчӗ. Хресченӗн кӑмӑлне пӗлнӗ пекех, ҫумӑрсем ҫуса иртрӗҫ. Ҫанталӑкӗ те ӑшӑтрӗ. Акнӑ-лартнӑ культурӑсем шӑтса тухса вӑй илме пуҫӑнчӗҫ. Районти комисси членӗсем (председателӗ — район администрацийӗн пуҫлӑхӗн экономика енӗпе ӗҫлекен ҫумӗ, ял хуҫалӑх, экономика тата обществӑлла инфратытӑм управленийӗн начальникӗ И. В. Степанов) ҫӑвӑн 31-мӗшӗнче ял хуҫалӑх таварӗсем туса илекен предприятисенче пулчӗҫ, уй-хирте ҫитӗнекен культурӑсем епле аталанса вӑй илнине хакларӗҫ. Ҫул ҫӳреве ҫавӑн пекех хуҫалӑхсен ертӳҫисемпе агрономӗсем тата ял тӑрӑхӗсе пуҫлӑхӗсем те хутшӑнчӗҫ. Вӗсемпе пӗрлех район администрацийӗн пуҫлӑхӗ В. В. Александров та пулчӗ.
Чи малтанах пурте пӗрле тулли мар яваплӑ «Таябинка» Агрофирма» пӗрлешӗвӗн «Красноармейски-Ҫӗрпӳ» автоҫул хӗрринчи пӑрҫа пуссине ҫитрӗҫ. А.П. Афанасьев генеральнӑй директор каланӑ тӑрӑх, вӑл 60 гектар йышӑнать, лайӑх шӑтса тухнӑ. Сӑмах май, ытти хуҫалӑхра пӑрҫа акса тӑвассине манӑҫа кӑларнӑ.
«Заря» хуҫалӑх «Новая сила» кооперативӑн пулнӑ хӑш-пӗр уйсене те акса тӑвасшӑн.
Кӑҫал Красноармейски районӗн шкулӗсенчи 11-мӗш классенчен 115 яшпа хӗр вӗренсе тухать. Ҫу уйӑхӗн 25-мӗшӗнче, юнкун, вӗсемшӗн юлашки шӑнкӑрав янӑрарӗ.
Трак чӑваш-нимӗҫ гимназийӗнче акӑ ку мероприятине халалланӑ уяв вӗренӲ учрежденийӗн ҫурчӗ умӗнчи лапамра театрализациленӗ мелпе иртрӗ. Чӑваш Республикин Гимнӗ янӑранӑ май вӗренӲпе спортра тата общество ӗҫӗнче малта пыракан А. Васильев, Д. Марков, А. Илларионов, В. Журавлев тата А. Пантелеймонов ялав ҫӗклерӗҫ.
Выпускниксене Г.И. Юлмасова директор, район администрацийӗн пуҫлӑхӗ В.В. Александров, вӗрентӳре ӗҫлекенсен профсоюз райкомӗн председателӗ Г.И. Николаева, Красноармейскинчи ӗҫпе вӑрҫӑ ветеранӗ М.П. Прохоров, «Вольник» спортклуб директорӗ А.Н. Григорьев, пӗрремӗш класра вӗренекенсем, педагогика ӗҫӗн ветеранӗ В.С. Антонова, ашшӗ-амӑшӗсен ячӗпе Н.Г. Пантелеймонов саламларӗҫ, умри экзаменсене ӑнӑҫлӑ тытма сунчӗҫ.
Вальс ташланӑ хыҫҫӑн йӗс шӑнкӑрав сассипе вун пӗрмӗшсем юлашки урока ларчӗҫ.
Райцентрти пӗтӗмӗшле пӗлӳ паракан иккӗмӗш вӑтам шкулта та вӗренӳ ҫулӗ вӗҫленнӗ ятпа савӑнӑҫлӑ линейка иртрӗ, юлашки шӑнкӑрав янӑрарӗ.
Ҫӑвӑн 23-мӗшӗнче Трак енре РФ Патшалӑх Думине Чӑваш Енрен суйланнӑ депутат, Раҫҫей парламенчӗн Ют ҫӗршыв ӗҫӗсен комитечӗн председателӗ Константин Иосифович Косачев пулнӑ. Малтанах Мускав хӑни хӑйӗн пулӑшаканӗпе, ЧР Патшалӑх Канашӗн депутачӗпе А. Разумовпа, республика парламенчӗн депутачӗпе, Шупашкарти коопераци институчӗн ректорӗпе В. Андреевпа пӗрле район администрацийӗн пуҫлӑхӗ В. Александров, район пуҫлӑхӗ В. Григорьев ертсе пынипе «Хӗрлӗ Сурӑм» (Красное Сормово) хуҫалӑхра, «Чулхула Газпромтрансгаз» ТМЯО филиалӗнче — Заволжски ЛПУМГра пулса курнӑ, вӗсенчи ӗҫ-хӗлпе паллашнӑ. Кӑнтӑрла ҫитеспе К. Косачев районти активпа тӗл пулнӑ.
Малтанах хӑнасем Яманак тӑрӑх ҫӳренӗ, «Хӗрлӗ Сурӑм» ТМЯО сӗт-ҫу ферминче пулса курнӑ.
Асӑннӑ хуҫалӑх Трак енри ял хуҫалӑх предприятийӗсем хушшинче ҫирӗп те тӗреклӗ аталанса пыраканнисенчен пӗри. Вӑл 2008 ҫултан Чӑваш Енри чи лайӑх 100 хуҫалӑх шутне кӗрет. Иртнӗ ҫулхи сӗт пахалӑхӗн кӑтартӑвӗсемпе асӑннӑ общество республикӑра виҫҫӗмӗш вырӑн йышӑннӑ. Кунта сухаламан пӗр ҫӗр лаптӑкӗ те ҫук. Ҫулленех ҫӗнӗ техника туянаҫҫӗ, уй-хир тата выльӑх-чӗрлӗх продукчӗсен кӑтартӑвӗсем ҫуллен-ҫул ӳссе пыраҫҫӗ.
Н.А. Архангельский — Чӑваш Енри паллӑ археолог-этнограф, чиркӳ ҫынни. Иртнӗ кунсенче паллӑ ентеш ҫуралнӑранпа 150 ҫул ҫитрӗ. Николай Архангельскин Мӑн Шетмӗпе Кушлавӑш чиркӳ прихучӗсенчи ачасемпе ҫынсене ҫутта кӑларас, Чӑваш тӑрӑхӗн районӗсенчи археологи тӗпчевне йӗркелес ӗҫӗсенчи пӗлтерӗшӗ калама ҫук пысӑк.
Н. Архангельский 1861 ҫулхи ака уйӑхӗн 23-мӗшӗнче (ҫӗнӗ стильпе) Мӑн Шетмӗ ялӗнче ҫуралнӑ. Ашшӗпе аслашшӗ те чиркӳ ҫыннисем пулнӑ. Ашшӗ, Александр Иванович Архангельский, Канаш тӑрӑхӗнчи Шаккӑл ялӗнчен. 1938 ҫултан пуҫласа мӗн виличченех — 60 ҫул Мӑн Шетмӗ чиркӗвӗнче пупра ӗҫленӗ. Тӗн ҫыннин йӗркисене пурнӑҫласа пынипе кӑна лӑпланман вӑл.
Мӑн Шетмӗ тӑрӑхӗнче тӗпленнӗскер, Александр Иванович кӗҫех кунта хӑйӗн тӑванӗсене — Павел Федоровичпа Василий Федоровича — чӗнсе илнӗ. Асли чиркӳре тӗн йӑла-йӗркине тытса пыма пулӑшнӑ. Пиччӗшӗнчен 10 ҫул кӗҫӗнрех шӑллӗ ҫӑкӑр пӗҫерме пуҫланӑ. Ахаль мар ӑна ку тӑрӑхра Кулач Ваҫлейӗ е Ухсах Ваҫок тесе чӗннӗ.
Красноармейскинчи Халӑх пултарулӑх ҫурчӗ ҫумӗнчи «Юхӑм» драма коллективӗ куракансем умне ҫӗнӗ премьерӑпа тухрӗ. Артистсем Анатолий Чебанов ҫырнӑ икӗ пайлӑ «Тарҫӑ» камите лартса пачӗҫ.
Камит сюжечӗ паянхи пурнӑҫпа тачӑ ҫыхӑннӑ. Ӗҫсӗр тӑрса юлнӑ арҫыннӑн арӑмӗ чикансемпе явӑҫса килтен тухса каять. Унӑн ирӗксӗрех ӗҫ шырама тивет. Пӗр пуян ҫемьене тарҫӑ кирлӗ иккен. Анчах та хӗрарӑм-тарҫӑ кирлӗрех иккен вӗсене. Ҫавӑнта вырнаҫать те арҫын ӗҫлеме. Хӗрарӑм тумне тӑхӑнса ӗҫлет вӑл унта. Тем тӗрлӗ мыскара курса пӗтет вара.
Кулӑшла самантсем чылай камитре. Юрӑ-кӗвӗ те сахал мар. Курма-пӑхма аван.
Кун пек япала ҫитменлӗхсӗр пулмасть ӗнтӗ. Артистсем хӑйсен сӑмахӗсене манса кайни, кирлӗ мар ҫӗрте ытлашши пауза туни, музыка ӑнӑҫлах марри — камит хаклавне кӑшт ӳкерет. Ҫапах та, пӗтӗмӗшле илсен, премьера ӑнӑҫлӑ пулса тухнӑ.
К.И.Васильева режиссер-постановщик лартнӑ ку пьесӑна. Куракансем ӑна тата халӑхран тухнӑ Трак ен артисчӗсене ӑшшӑн алӑ ҫупса саламларӗҫ.
Чӑваш чӗлхине лайӑх пӗлекен ачасен «Ҫамрӑк ӑсчах — 2011» вӑйӑ конкурсӑн иккӗмӗш куҫӑм тапхӑрӗ акан 21-мӗшӗнче муниципалитетӑн пӗтӗмӗшле пӗлӳ паракан Красноармейски иккӗмӗш вӑтам шкулӗнче иртрӗ. Унта пӗрремӗш куҫӑмсӑр тапхӑрта ҫӗнтернӗ 68 вӗренекен хутшӑнмаллаччӗ. Шел пулин те, вӗсенчен 21 вӗренекен ҫеҫ иккӗмӗш тура килме май тупнӑ. Вӗрентекенсемпе вӗренӳ органӗсен яваплӑ ҫыннисем тӑрӑшнӑ пулсан майне тупма пулатчӗ пуль-ха... Ҫапах та Районсем хушшинчи V «Ҫамрӑк ӑсчах» инҫет вӑйӑ конкурс ӑнӑҫлӑ иртрӗ теме пулать. Финала 4 район ачисем (Красноармейски, Элӗк, Сӗнтӗрвӑрри тата Комсомольски) хутшӑнма пултарчӗҫ. Вӗрентекенсене тавах уншӑн. Тӑкаклӑ инҫе ҫула илсе тухса ачасен пӗлӗвне тӗрӗслес тата аталантарас текен вӗрентекенсем вӗсем. Ҫӗнтерӳҫӗ паллӑ. Вӑл — Красноармейски районӗнчи Трак чӑваш-нимӗҫ гимназийӗнче 10 класра вӗренекен Маркова Анна (вӗрентекенӗ — Кузьмина Юлия Егоровна).
Акан 25-мӗшӗнче Упи кану центрӗнче Раҫҫей парламентаризмне йӗркеленӗренпе 105 ҫул ҫитнине халалласа пысӑк уяв иртрӗ. Ҫавна май Мӑн Ҫавал шыв тӑрӑхне Мускав хӑнисем — Раҫҫей Федерацийӗн Патшалӑх Думин депутачӗсем, парламентри «Тӳрӗ кӑмӑллӑ Россия» фракци депутачӗсем А. Г. Аксаков, Думӑн бюджет комитечӗн членӗ В. А. Лекарева, парламентӑн обществӑлла пӗрлешӳсен комитечӗн председателӗн ҫумӗ А.В. Кузьмина тата Чӑваш Республикин Патшалӑх Канашӗн депутачӗ И. Ю. Моляков килчӗҫ.
Мускавран килнӗ хӑнасем малтанах Упири пӗтӗмӗшле пӗлӳ паракан вӑтам шкулӑн историпе краеведени музейӗнче пулса курчӗҫ. Кунта курмалли, пӗлмелли питӗ чылай. Ленин орденне тивӗҫнӗ, СССР Аслӑ Канашӗн депутачӗ пулнӑ К. И. Горинана уйрӑм вырӑн уйӑрнӑ. Чӑваш Енӗн Министрсен Канашӗн пуҫлӑхӗнче ӗҫленӗ, республикӑн, РСФСРӑн Аслӑ Канашӗн тӗрлӗ созывӗсен депутачӗ пулнӑ, каярах Раҫҫей парламенчӗн пӗтӗмӗшле пайне ертсе пынӑ Л.П. Прокопьев пирки те материал чылай.
Трак енти Красноармейски иккӗмӗш шкулӗн 6-мӗш класс вӗренекенӗсем Чӑваш чӗлхин вунӑ кунлӑхне хутшӑннӑ май В.М.Михайлов вӗрентекен ертсе пынипе Шупашкарти Чӑваш патшалӑх ӳнер музейӗнче пулса курчӗҫ. Унта музейри экскурсовод ертсе пынипе чӑваш ӳнерҫӗ классикӗсен ӗҫӗсемпе паллашрӗҫ. Уйрӑмах вӗсене А.Кокель, М.Спиридонов, Н.Сверчков, Н.Овчинников ӗҫӗсем килӗшрӗҫ. Кунсӑр пуҫне Валерий Бобков художникӑн Чернобыльти атом электростанцийӗнчи хӑрушӑ инкек ҫинчен ӳкернӗ сӑрӑллӑ сӑнӗсемпе паллашрӗҫ.
Ачасене кӳршӗллӗ Тутарстан маҫтӑрӗн Александр Ивановӑн чеканка мелӗпе тунӑ ӳкерчӗкӗсем те тӗлӗнтерчӗҫ.
Шкул ачисем Шупашкарти канӑва аван ирттерчӗҫ. Вӗсем «Макдональдс» кафене кӗрсе апатланма та пултарчӗҫ.
+5.3 °C